مقایسه روش های ارزیابی چند معیاره به منظور تعیین توان کشاورزی اراضی (مطالعه موردی، شهرستان سمیرم)

منابع در دسترس انسان برای بهره برداری در کره زمین بسیار محدود است. همین منابع محدود نیز روز به روز در اثر استفاده بی رویه و نادرست در حال تخریب می باشند. رشد جمعیت، گسترش فعالیت های انسان در طبیعت ،کاربری های نامناسب اراضی و بهره برداری بی رویه و غیر اصولی از منابع آب، خاک و پوشش گیاهی، اراضی را در معرض بیابان زایی و تخریب اراضی قرار داده است، که نتیجه آن بروز عواملی چون زوال پوشش گیاهی، فرسایش، سیل، گردوغبار، کاهش تنوع زیستی و کاهش حاصلخیزی خاک، کاهش تولید، بیکاری و پیامدهای منفی اقتصادی-اجتماعی شده است. لذا مقابله با این وضیعت نیازمند یک برنامه جامع استفاده از سرزمین (آب و زمین) می باشد،که در آن کاربری ها در یک چارچوب مشخص به صورت منطقی و متناسب با توان محیط انتخاب شوند. در سطح جهان، کشاورزی به عنوان یک نوع کاربری که بیشترین مساحت را در بین سایر کاربری ها به خود اختصاص داده است، اثرات زیست محیطی بزرگی در پی دارد لذا ارزیابی اراضی کشاورزی ضرورت پیدا می کند. طبقه بندی توان اکولوژیکی اراضی کشاورزی بر اساس اطلاعات موجود برای برنامه ریزی کاربری اراضی ضروری است و انجام توسعه و شناسایی نقاط دارای تناسب برای کاربری کشاورزی بدون توجه به توان اکولوژیک سرزمین باعث مشکلات زیست محیطی و اقتصادی – اجتماعی می شود. این مطالعه در چارچوب مدل اکولوژیک کاربری کشاورزی ایران (دیم، آبی و مرتع داری) و با بهره گیری از روش های ارزیابی چندمعیاره (mce) مانند فرآیند تحلیل شبکه ای (anp)، منطق بولین، ترکیب خطی وزنی(wlc) و میانگین وزنی مرتب شده (owa)، با کمک نرم افزارهای arcgis 10.1، super decision 2.1.4، idrisi kilimanjaro و excel 2010، با هدف تعیین نقاطی که بالقوه دارای توان کاربری کشاورزی در شهرستان سمیرم هستند، صورت پذیرفت. شهرستان سمیرم از آنجا که در استان اصفهان از نظر کشاورزی جایگاه ویژه ای دارد به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب شد. پارامترهای اکولوژیک تأثیرگذار در ارزیابی توان این کاربری شامل پارامترهای فیزیکی (شیب، بارندگی، عمق خاک، بافت خاک، میزان آب و ...) و پارامترهای زیستی (شامل تراکم پوشش گیاهی) بودند. نقشه سازی این معیارها با کمک سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis) انجام گرفت. در محله بعد با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای (anp) و تکنیک borda، وزن این لایه ها با توجه به هدف مطالعه بدست آمد. در مرحله آخر با تلفیق لایه ها با روش های منطق بولین (بدون وزن دهی)، wlc و owa (روش های مبتنی بر وزن معیارها)، ارزیابی منطقه صورت گرفت. نتایج بدست آمده نشان دهنده تفاوت روش ها در ارائه نقشه های نهایی بود. در روش بولین طبقه اول کاربری کشاورزی (مستعد کشاورزی آبی با توان بالا) موجود نبود ولی سایر طبقات در منطقه بدست آمد. در روش wlc، نقشه نهایی نشان دهنده وجود همه طبقات کشاورزی آبی و دیم در منطقه مورد مطالعه بود. روش owa از آنجایی که از عملگرهای مختلفی (and، midand، wlc، avg، midor و or) برای دستیابی به نقشه نهایی بهره می گیرد نقشه های متفاوتی بدست می دهد لذا نقشه های بدست آمده از تلفیق بدبینانه لایه ها (and) تا تلفیق خوش بینانه لایه ها (or) متفاوت هستند به طوری که در نقشه حاصل از عملگر and عدم وجود طبقات اول و دوم کشاورزی را نشان می داد و درمقابل عملگر midor بخش وسیعی از منطقه را دارای تناسب برای طبقه اول در نظر می گیرد و عملگر or کل منطقه را دارای توان برای طبقه اول در نظر می گیرد. روش owa از آنجا که می تواند سطح ریسک پذیری و جبران پذیری بین معیارها را کنترل کند قابلیت محاسبه این سطوح را دارا می باشد می تواند تصمیم گیران را با قدرت مانور بالاتری در مسیر تصمیم گیری مناسب تر قرار دهد.